تاریخ سینما ۱۲۶ سال قدمت دارد، از آخرین سال‌های قرن ۱۹ تا آغاز قرن ۲۱. تصاویر متحرک به‌تدریج از کاروان‌های شادی شروع شد. و تا آنجا پیشرفت کرد که به یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطات و تفریحات و رسانهٔ پرتعداد قرن ۲۰ تبدیل شد. تصاویر متحرک فیلم‌ها تحت تأثیر سه عامل هنر، تکنولوژی و سیاست بوده‌است.
پیش از سینما
نمایش و رقص مؤلفه‌های مشترک بسیاری با فیلم داشت، از قبیل متن نمایش، نورپردازی، طراحی لباس، تولید، کارگردانی، بازیگری، بینندگی، مستمعین و درجه‌بندی. سابقه دو هنر فوق به هزاران سال قبل از فیلم بر می‌گردد. بسیاری از اصطلاحات فنی این دو حوزه نیز در آینده در نظریه و نقد فیلم بکار رفت مثل اصطلاح میزانسن. قدمت جعبه به ابن هیثم در کتابی از او با نام کتاب المناظر بر می‌گردد (۱۰۲۱م، قرن پنجم) و بعدها این دستگاه توسط گیامباتیستا دلا پارتا در سال ۱۶۰۰ تکمیل شد. نور توسط یک سوراخ کوچک یا یک لنز در خارج از آن برعکس می‌شود و بر روی یک سطح صاف یا صفحه نمایش داده می‌شود، در سال ۱۷۴۰ و ۱۷۴۸ دیوید هوم در مقالات رساله‌ای دربارهٔ طبیعت آدمی و پرس و جویی درباب فرایند فهم در آدمی به بحث دربارهٔ مشارکت و انگیزش مایه خیال بوسیله تصاویر می‌پردازد که عده‌ای گمان می‌کنند که اولین ارجاعات در مورد زبان فیلم است.
تولد سینما
در سال ۱۸۷۸ میلادی، ادوارد مایبریج با حمایت مالی للاند استانفورد که سیاستمدار و مؤسس دانشگاه استنفورد بود موفق به عکسبرداری پشت سر هم از اسبی به نام سالی گاردنر شد. این عکسهای متوالی توسط ۲۴ دوربین پشت سر هم برداشته شد. آزمایش فوق در ۱۱ ژوئن در مزرعه پالو آلتو و با حضور نشریات برگزار شد. دوربین‌ها به موازات حرکت اسب در یک مسیر مستقیم قرارداده شد و شاتر هر دوربین بوسیله سیمی که با سم اسب در ارتباط بود کنترل می‌شد. هر تصویر در یک هزارم ثانیه برداشت می‌شد. فیلم بعدی که تجربه شد منظره باغ روندهای بود که در ۱۴ اکتبر ۱۸۸۸ میلادی بوسیله لوئیس پرینس در لیدز، ایالت یورکشایر غربی انگلیس ساخته شد؛ لذا انگلیسی‌ها به عنوان اولین کسانی که به تصویر متحرک دست یافته‌اند شناخته می‌شوند. در ۲۱ ژوئن ۱۸۸۹ میلادی، ویلیام گرین حق امتیازی به شماره ۱۰۱۳۱ برای دوربین کرونوفوتوگرافیک اش گرفت. ظاهراً دوربین او قادر به گرفتن ۱۰ عکس بر روی فیلم سلولولید سوراخ دار بوده‌است. گزارشی از این دوربین در روزنامه عکسی انگلستان در تاریخ ۲۸ فوریه ۱۸۹۰ میلادی منتشر شد. گرین یک سری تصویر از قضیه را برای توماس ادیسون یعنی کسی که در آزمایشگاهش دستگاهی به نام کینتوسکوپ را ساخته بود ارسال کرد. این گزارش بار دیگر در مجله Scientific American در تاریخ ۱۹ آوریل همان سال به انتشار رسید. گرین در سال ۱۸۹۰ مکانی برای نمایش تهیه کرد اما سرعت پایین نمایش عکسها باعث عدم توجه چشم‌گیری به آن شد.
ویلیام کندی لاری دیکسون، که همکار ادیسون در لابراتوارش بود توانست با ساخت نواری از جنس سلولولید برای خودش اعتباری کسب کند. آنها برای تولید فیلم استودیویی به نام بلک ماریا ساختند. (به علت شباهت ساختمان استودیو با ماشین مخصوص حمل مجرمین که نامش بلک ماریا بوده‌است). کینتوسکوپ با موفقیت در کل اروپا منتشر شد اما ادیسون هرگز این وسیله را خارج از آتلانتیک ثبت نکرد. این امر باعث شد تا از روی این دستگاه تقلیدهایی صورت گیرد، مثل دوربینی که بوسیله مخترع انگلیسی رابرت و پائول و بیرت اکرس شریکش ساخته شد.
پائول عقیده بر نمایش تصاویر متحرک برای گروهی از تماشاچیان عمومی به جای بینندگان خاص را داشت، از این رو یک فیلم پروژکتور تولید کرد، اولین نمایش خودش را در ۱۸۹۵ انجام داد. در حول و حوش همین زمان، در فرانسه، آگوست و لوئی لومیر سینماتوگراف را اختراع کردند، یک دستگاه قابل حمل که سه قطعه دوربین، چاپگر و پروژکتور را در یکجا جا داده بود. آنها به زودی با فیلم‌های واقع گرایانه خود به اصلی‌ترین تولیدکنندگان اروپا تبدیل شدند، کارهایی مثل: کارگران در حال خروج از کارخانه لومیر و کارهای خنده آوری مثل آبیار آبیاری می‌شود (هر دو در سال ۱۸۹۵) ساخته شده‌اند. در واقع اولین فیلم تاریخ سینما ورود لوکوموتیو بخار به ایستگاه لسیوته است. لومیرها پدر سینمای مستند هستند. اولین نمایش عمومی فیلم موشن پیکچرز در اروپا، متعلق به ماکس و امیل اسکلادا نوسکی بود که با دستگاه آپاراتوس شان بایوسکوپ که یه دستگاه بدون لرزش بود از ۱ تا ۳۱ نوامبر ۱۸۹۵ انجام شد.
در می همان سال در آمریکا، اوژن آگوستین لائوست دستگاه ایدلوسکوپ را برای خانواده لاتهم طراحی کرد. در این دوران فیلم‌ها کمتر از ۱ دقیقه بودند و اغلب یک صحنه واقعی یا نمایشی را از یک اتفاق عمومی یا ورزش یا بزن و بکوب را نمایش می‌دادند. هنوز از دستکاری در فیلم خبری نبود: نه تدوینی و اکثراً بدون حرکت دوربین و صحنه مستقیم. شاخصه تازگی تصاویر متحرک خود به تنهایی کافی بود تا یکی از بزرگترین اتفاقات قرن اخیر باشد. همان طور که در کتاب تاریخ سینمای مسعود مهرابی آمده است، ورود نخستین دوربین فیلم‌برداری (دستگاه سینماتوگراف) در زمان مظفرالدین‌شاه، به سال ۱۲۷۹ هجری خورشیدی، آغازگر تاریخ سینمای ایران است. مظفرالدین شاه در یکی از سفرهایش به فرانسه از دستگاه سینماتوگراف خوشش آمد و به میرزا ابراهیم‌خان صحاف باشی دستور خریداری آن را داد. شاه که مجذوب کارناوالها و جشنواره‌های فرنگی بود دستور داد تا از کارناوال اسناند فیلم برداشته شود و این نخستین تصاویری بود که سینماتوگراف ابتیاع شده ضبط کرد.
نخستین محل پخش فیلم در سال ۱۲۸۳ توسط ابراهیم خان صحاف‌باشی در خیابان چراغ گاز افتتاح شد و در آن فیلم‌های کمدی کوتاه نمایش داده شد. اما نخستین سالن عمومی سینما توسط مهدی‌خان روسی در خیابان علاءالدوله افتتاح شد. او پس از مدتی با اجاره بالاخانه‌ای در خیابان لاله‌زار، سالن سینمای خود را به آنجا برد.
دوران صامت : فیلم صامت
فیلم صامت به فیلمی بدون صدا و اختصاصاً بدون دیالوگ می‌گویند. فکر ترکیب‌کردن فیلم‌ها با صدا یک ایده به قدمت خودِ سینماست، ولی به دلایل فنی، این امر تا قبل از سال ۱۹۲۰ میسر نشد. دوران فیلم‌های صامت به «عصر پردهٔ نقره‌ای» مشهور است. (سینمای صامت با فیلم بدون صدا اشتباه گرفته نشود)
فیلم های صامت ایران
• آبی و رابی (۱۳۰۹)
• انتقام برادر (۱۳۰۹)
• حاجی آقا آکتور سینما (۱۳۱۲)
• بوالهوس (فیلم ۱۳۱۳)
نخستین فیلم صامت ایرانی
در دی ماه سال ۱۳۰۹ هجری خورشیدی نخستین فیلم ایرانی در تهران به نمایش درآمد. این فیلم صامت که آبی و رابی نام داشت، توسط اوانس اوگانیانس نوشته و ساخته شد. بازیگران این فیلم کمدی عبارت بودند از محمد ضرابی و غلامعلی سهرابی که یکی نقش فرد قد کوتاه و دیگری نقش فرد قد بلند را بازی می‌کرد. در طی فیلم حوادث غیر مترقبه و جالب و خنده داری برای این دو به وجود می‌آمد. این فیلم برای اولین بار در سینما مایاک تهران به نمایش درآمد و طبق روایتی می‌گویند که در یک حادثه آتش‌سوزی در این سینما فیلم آبی و رابی نیز از بین رفته‌است. پس از فیلم آبی و رابی اوگانیانس دست به کار ساخت دومین فیلم خود به نام حاجی آقا آکتور سینما را شروع کرد و این فیلم پس از طی مراحل تولید در اواخر سال ۱۳۱۲ هجری خورشیدی، آماده نمایش شد ولی در همین زمان، تب اولین فیلم ناطق فارسی همه گیر می‌شود و این نمایش، گرچه جزو اولین فیلم‌های ایرانی بود، توفیقی برای سازندگانش نداشت. امروزه نیز فیلم‌های صامت در کشورهای مختلف و توسط کارگردانان گوناگون تولید می‌شود. جشنواره بین‌المللی فیلم صامت گلوب هر ساله به هدف حمایت و گرهم‌آیی این تولیدکنندگان برگزار می‌شود.
در دوران صامت پیوند تصویر با صدای هم‌زمان برای مبدعین این امر ممکن نبود، در واقع روشی برای این کار تا اواخر ۱۹۲۰ پیدا نشده بود. از این جهت در ۳۰ سال اول عمر سینما، فیلم‌ها صامت بودند هرچند که با موسیقی زنده و حتی گاهی هم جلوه‌های صوتی محیطی و حتی تفسیرهایی که توسط نمایش دهنده فیلم ارائه می‌شد همراه بود.
فیلم صدادار یا Sound film یا فیلم گویا ، فیلمی است که در آن یا صدا همگامسازی شده باشد، و یا تصویر و صدا با بهره از فناوری جفت شده باشند، که در مقابل فیلم صامت قرار می‌گیرد. نخستین نمایش عمومی معلوم از یک فیلم صدادار پروژکت‌شده، در سال ۱۹۰۰ در پاریس انجام شد، ولی دهه‌ها گذشت تا فیلم‌های صدادار به‌صورت تجاری‌سازی‌شده عملی شوند. رسیدن به همگامسازی اتکاپذیر و قابل اتکا با سامانه‌های صدا-بر-دیسک اولیه دشوار بود، و تقویت و کیفیت ضبط نیز نابسنده بود. نوآوری‌ها در صدا-بر-فیلم، زمینه‌ساز نخستین اکران تجاری‌سازی‌شدهٔ فیلم‌های کوتاه با استفاده از فناوری شد، که در سال ۱۹۲۳ انجام پذیرفت. نخستین گام‌ها برای تجاری‌سازی سینمای صدادار در میانه‌های دههٔ ۱۹۲۰ تا پایان آن انجام پذیرفت.[۱] نخستین اکران تجاری فیلم‌ها با صدای کاملاً هم‌گام‌سازی‌شده در شهر نیویورک در آوریل ۱۹۲۳ انجام شد.
فیلم ناطق
فیلم ناطق اصطلاحی است برای فیلم‌هایی که از گفتگوی صوتی هم‌گام‌سازی‌شده بهره می‌گیرند، تا لوح‌های (صفحه‌های) متن خوان.در ابتدا، فیلم‌های صدادار که دربردارندهٔ گفتگوی هم‌گام‌سازی‌شده بودند، و تحت «عکسهای گوینده»، یا «فیلم ناطق» (به انگلیسی: Talkies) شناخته می‌شوند، مشخصاً کوتاه بودند.[۲] از اوایل (سال ۱۹۰۰ به بعد) تلاش‌هایی دربارهٔ ایجاد فیلم ناطق انجام شده بود، اما برای به وجود آمدن اولین فیلم بلند ناطق ۳۲ سال زمان لازم بود. در اکتبر سال ۱۹۲۷ خواننده جاز به عنوان اولین فیلم بلند ناطق به روی پرده رفت. فیلم‌های ناطق در دوران بعد از دهه ۲۰ میلادی به عنوان یک پدیده جهانی شناخته شدند. در آمریکا، فیلم‌های ناطق، هالیوود را به عنوان یکی از مطمئن‌ترین نظام‌های تبلیغاتی/فرهنگی معرفی کردند.
نخستین فیلم ناطق ایرانی : دختر لر (۱۳۱۲خ/۱۹۳۳م) نخستین فیلم ناطق ایرانی است. این فیلم در سال ۱۳۱۲ هجری خورشیدی توسط اردشیر ایرانی در بمبئی ساخته شد و در ۳۰ آبان ۱۳۱۲ در سینما مایاک به روی پرده رفت.
تاریخ سینما از ۱۸۹۵ تا ۱۹۰۶
۱۱ سال اولیه عمر تصاویر متحرک سیر تحول سینما از یک ابداع تازه به یک تفریح عمومی و همگانی بود. خود فیلم‌ها تحولی را از فیلم‌های تک شات که کاملاً توسط یک نفر و تعداد محدودی همکار ساخته می‌شد به فیلم‌های چند دقیقه‌ای و چند شاته، که توسط کمپانی‌های بزرگ با قواعد صنعتی ساخته می‌شد را نشان می‌دهد.
تجارت فیلم تا 1906
اولین نمایش تجاری فیلم در ۱۴ آوریل ۱۸۹۴ در اتاقک کینتوسکوپ صورت گرفت. مشهود است که ادیسون در پی اختراع سیستم صوتی فیلم بوده، اتفاقی که تا ۱۹۲۷ و در فیلم خواننده جاز صورت نگرفت. در ۱۸۹۶ فهمیدند که در صورت نمایش برای افراد بیشتر پول بیشتری حاصل خواهد شد. از این رو کمپانی ادیسون پروژکتوری که توسط آرمات و ژنکینز ساخته شده بود و نامش فانتسکوپ بود را گرفتند و به ویتاسکوپ تغییر نام دادند.
