استاپ موشن یکی از تکنیک‌های انیمیشن‌سازی است که در آن شیء را فریم به فریم حرکت داده و تصویر آن را توسط دوربین ضبط می‌کنند. از توالی این تصاویر به نظر می‌رسد که شیء به خودی خود در حال حرکت است. عروسک‌هایی با مفاصل متحرک یا عروسک‌های ساخته شده با خمیر ویا لگو در این تکنیک کاربرد زیادی دارند. در بسیاری از موارد به جای عروسک از انسان، وسایل خانه، گیاهان و… هم استفاده می‌شود. انیماتور استاپ موشن باید در ذهنش همه اجسام اطراف را زنده کرده، به آنها حرکت بدهد و هر کار خارق العاده که در دنیای عادی نمی‌شود با آنها انجام داد را رویشان پیاده می‌کند؛ و همین راهی را آغاز میکند برای به ‌وجود آوردن همه آنچه که درون ذهن خلاق انیماتور میگذرد. چرا که در استاپ موشن شما از جادوی حرکت دادن به اشیاء حقیقیِ اطرافتان به جای نقاشی و کاراکترهای نرم‌افزاری استفاده می‌کنید. در استاپ موشن اجسام اطرافتان می‌توانند به روایت داستان شما کمک کنند و شما را به یک انیمیشن جذاب و خلاقانه برسانند. استاپ موشن می‌تواند گوشی شما را به یکباره در فضای اتاقتان ظاهر کند و آن را به یک لپ‌تاپ تبدیل کند. به وسایل درون اتاق‌ شما حرکت دهد تا هرکدام خودشان به وظایف‌شان رسیدگی کنند و یا تخت خواب اتاق‌ شما بدون اینکه از جایتان حرکتی کنید خودش خود به خود مرتب شود. حتی خودتان می‌توانید به راحتی بدون اینکه قدمی از قدم بردارید تنها با یک اشاره، وسیله‌ای را به سمت خودتان بکشید . تنها کافی است که بخواهید.

تاریخچه

استاپ موشن تاریخچهٔ دور و درازی در سینما دارد. از آغاز خلقت سینما اغلب سعی بر آن می‌شد تا جادوی حرکت اشیاء توسط خودشان را به نمایش درآورند. اولین استفاده از استاپ موشن از آرتور ملبورن کومر در فیلم مسابقات یک تظاهر ۱۸۹۹ ثبت شده است. اولین تلاش موفق در زمینهٔ استاپ موشن بر می‌گردد به آقایان آلبرت اسمیت و جی. استوارت بلکتون برای فیلم سیرک هامپتی دامپتی، که در آن یک سیرک عروسکی شامل حیوانات و آکروبات بازها به حرکت در می‌آیند. در سال ۱۹۰۲ فیلم در سرگرمی در نانوایی از تکنیک استاپ تریک استفاده شد. جورج ملیس از استاپ موشن برای حرکت دادن حروف کارت‌های تیتراژ در یکی از فیلم‌های کوتاهش، استفاده کرد و نیز بسیاری از جلوه‌های ویژهٔ فیلم‌های او به شیوهٔ استاپ موشن ساخته شده‌اند. در سال ۱۹۰۷ فیلم استاپ موشن جدید جی. استوارت بلکتون به نام The Haunted Hotel ساخته شده و موفقیت‌های قابل توجهی را نیز کسب کرد.

یکی از اولین انیمیشن‌های خمیری Modelling Extraordinary بود که در سال ۱۹۱۲ تماشاگران را بهت زده کرد. در دسامبر ۱۹۱۶ اولین قسمت از Miracles in Mud برای پردهٔ عریض آمد. در همان ماه، اولین انیماتور زن به نام هلنا اسمیت دیتون (Helena Smith Dayton) شروع به تجربه در زمینهٔ انیمیشن خمیری کرد. او اولین فیلمش را بر اساس رومئو و جولیت از شکسپیر در سال ۱۹۱۷ ارائه کرد. یکی دیگر از انیماتورهای با ذوق استاپ موشن ویلیس اوبرین نام دارد. کار او در دنیای گمشده (۱۹۲۵) کاملاً شناخته شده‌است اما عمدهٔ معروفیت او به خاطر کینگ کونگ می‌باشد. در دههٔ ۷۰ و ۸۰ کمپانی آی ال ام از استاپ موشن برای جلوه‌های ویژهٔ فیلم‌هایش از قبیل جنگ ستارگان، بازگشت جدای و امپراتوری ضربۀ متقابل می‌زند، استفاده کرد. بسیاری از سکانس‌های فیلم مهاجمان صندوق گمشده که شامل ارواح هستند و نیز دو قسمت اول از سری پلیس آهنی از تکنیک استاپ موشن بهره می‌برند.

در انگلستان کمپانی آردمن انیمیشنز رشد کرد. کانال ۴ سریال انیمیشنی بر اساس صداهای واقعی ضبط شده ساخت که تکه‌های مکالمه نام داشت. در سال ۱۹۹۰، انیمیشن Creature Comforts که توسط نیک پارک پارک ساخته شده بود اسکار بهترین پویانمایی کوتاه را از آن خود کرد. یکی از معروف‌ترین آثار استاپ موشن که در دههٔ ۹۰ ساخته شده‌است، کابوس قبل از کریسمس نام دارد که توسط هنری سلیک کارگردانی شده و تیم برتون آن را تهیه کرده‌است. بعد از آن هنری سلیک فیلم‌های جیمز و هلوی غول پیکر و کورالاین را کارگردانی کرد و تیم برتون به سراغ عروس مرده‌ها و فرانکن وینی رفت.  یکی دیگر از اعجوبه‌های انیمیشن خمیری نیک پارک است. او که خالق شخصیت‌هایی همچون والاس و گرومیت است به خاطر فیلم والاس و گرومیت: نفرین موجود خرگوش نما، برندهٔ جایزهٔ بهترین اثر پویانمایی از آکادمی اسکار شده‌است. فرار مرغی، از دیگر آثار این کارگردان رکورد پرفروش‌ترین اثر پویانمایی را با فروش بالغ بر ۲۲۵ میلیون دلار از آن خود کرده‌است. از دیگر آثار استاپ موشن معروف می‌توان به دزدان دریایی، سریال شاون گوسفنده، آقای فاکس شگفت‌انگیز، باکس ترولز، پینگو، پت و مت، پارانورمن و مری و مکس اشاره کرد. از میان این آثار، مری و مکس جزو معدود انیمیشن‌هایی است که مخاطبین هدف اش ردهٔ سنی بالای بیست سال هستند و به هیچ وجه برای کودکان نوشته نشده‌است. ساخت این انیمیشن حدود ۵ سال طول کشید و کارگردان آن آدام الیوت نام دارد. او نیز برای یکی از انیمیشن‌های کوتاه استاپ موشن خود برندهٔ اسکار انیمیشن کوتاه شده‌است. نحوهٔ نگارش الیوت بسیار قابل تأمل است و اغلب دنیای نوآر و سیاهی را به تصویر می‌کشد که شخصیت‌هایش در عین این که خنگ و بامزه به نظر می‌رسند اما دارای طرز فکری شخصی و فلسفه‌ای محکم و متفکرانه هستند.

بهترین انیمیشن های استاپ موشن و انیمیشن سازهای تاریخ

دو برادر کند ذهن دوست داشتنی (پت و مت)، گوسفند باهوش گله (گوسفند ناقلا)، پنگوئن پای ثابت تلویزیون (پینگو) و سگ باهوشی که همیشه هوای صاحب حواس پرتش رو داشت (والاس و گرومیت)، تنها بخشی از عناوین کوچکی هستند که بعنوان انیمیشن های پرطرفدار ایران از تکنیک استاپ موشن در ساختشان استفاده شده است. همین مقدمه نشان از قدرت صنعت استاپ موشن و محبوبیت آن در بین مردم و منتقدان را نشان می دهد. «والاس و گرومیت: نفرین موجود خرگوش نما» اثر بعدی کمپانی آدرمن انیمیشن (سازنده انیمیشن تحسین شده ی گوسفند ناقلا) و دریم ورکس (استیون اسپیلبرگ یکی از موسسان آن است که انیمیشن شرک و ماداگاسکار را در کارنامه خود دارد) بوده که در سال 2005 اسکار بهترین انیمیشن سال را دریافت نمود. تنها انیمیشن بلند استاپ موشنی که موفق به کسب اسکار شده است. انسان اولیه (Early Man) نام انیمیشن نامزد اسکار 2019 استودیوی آدرمن می باشد.

"تیم برتون" کارگردان و نویسنده معروف آمریکایی که اولین سری فیلم های بتمن، آلیس در سرزمین عجایب و سیاره میمون ها را در کارنامه کاری خود دارد، انیمیشن های شاخصی را با استفاده از استاپ موشن کارگردانی کرده است. "عروس مردگان (Corpse Bride) " عنوان قابل دفاعی از این کارگردان 62 ساله است که در سال 2005 توسط کمپانی برادران وارنر به بازار عرضه شد و در سال جایزه بهترین انیمیشن اسکار 2006 را از آن خود کند. جالب است بدانید که جانی دپ صداپیشه ی شخصیت ویکتور بوده است. «نیک پارک» بعنوان مغز متفکر و خالق انیمیشن های خمیری «والاس و گرومیت» و «گوسفند ناقلا» خود تاکنون موفق به دریافت 4 جایزه اسکار و همچنین توانست عالیترین رتبهٔ امپراتوری بریتانیا را دریافت کند. «پت و مت» که دیگر نیاز به تعریف ندارد. انیمیشن استاپ موشنی که نه تنها در ایران که در سراسر جهان محبوب است. موسیقی جذاب این انیمیشن توسط پیتر اسکومال ساخته شده است که بسیار خاطره انگیز می باشد. نکته ی جالب این انیمیشن در ایران اتفاقی بود که در آبان سال 1387 بدنبال قسمتی از آن که پت و مت در حال تهیه مشروب بودند و 3 کارمند صدا و سیما بدنبال سهل انگاری در سانسور صحنه ی آن از کار اخراج شدند!

در کنار "نیک پارک" نابغه، از "هنری سیلیک " نگفتن، کم لطفی به حساب بیاید. چرا که با تولید آثاری همچون کورالاین (Coraline) در سال 2002، جیمز و هلوی غول پیکر و کابوس قبل از کریسمس، دین بزرگی را به گردن استاپ موشن دارد. «پینگو» همان پنگوِئن معروف تلویزیون ما هم محصول کشور سوییس بوده و اولین قسمت آن در سال 1986 پخش شد. انیمیشنی ساده با تکنیک استاپ موشن ساخته شده و جزو عروسک های خمیری دسته بندی می شود. خواهر پینگو، «پینکا» من را به یاد اسامی دخترهای ایرانی می اندازد که با اضافه کردن حرفی به انتهای اسم پسر، تبدیل به اسم دختر می شود! انیمیشن جزیره سگ ها (Isle of Dogs) بعنوان انیمیشن استاپ موشنی علمی-تخیلی آمریکا در سال 2019 توانست نامزد دریافت اسکار بهترین انیمیشن و بهترین موسیقی فیلم شود که در آخر نتوانست جایزه را از آن خود کند. کمپانی "لایکا (laika) "که در سال 2005 تاسیس شد در حال حاضر با همکاری کمپانی آردمن(Aardman Animations) انیمیشن های استاپ موشن فوق العاده ای را در دستور کار دارد. لایکا را میتوان با فیلم کورالاین (Coraline) و پارانورمن (Paranorman) به یاد آورد. در ایران فیلم سینمایی قصه‌های بازار به کارگردانی عبدالله علیمراد به روش استاپ‌موشن تهیه شده است.

انواع استاپ موشن

Object Animation (انیمیشن اشیاء) : به سبکی گفته می‌شود که شما می‌توانید با استفاده از تمامی اشیاء اطرافتان به خلق ایده و داستانتان بپردازید.

 Pixilation : در این روش انسان هم می‌تواند در روایت داستان شما نقش‌آفرینی داشته باشد و کاری متفاوت را برای مخاطبین به نمایش بگذارد.

Claymation  (انیمیشن خمیری) : آبجکت‌ها در این سبک، از خمیر ساخته می‌شوند. انیمیشن پر بازدید و محبوب «بره ناقلا» در همین سبک استاپ موشن ساخته شده است.

Puppet Animation (انیمیشن عروسکی) : در سبک عروسکی شما می‌توانید از کاراکترهای عروسکی، با هر نوع متریالی برای خلق داستان‌تان استفاده کنید. انیمیشن‌های «آقای گوزن» یا «قصه‌های بازار» از نمونه کارهای ایرانی از این سبک هستند.

Cutout : در سبک کات اوت شما با برش انواع کاغذ، مقوا یا پارچه و حرکت فریم به فریم آن‌ها شروع به روایت داستان‌تان می‌کنید.

Silhouette Animation (انیمیشن سایه‌ای) : این سبک را می‌توان نوعی از سبک کات اوت دانست که تنها با نور و سایه سر و کار دارد و با بازی نور و سایه‌ها داستان‌پردازی می‌کند.

چگونه توهم حرکت را به خوبی ایجاد کنیم؟

استاپ موشن در واقع ایجاد توهم حرکت در ذهن مخاطب است. حالا میخواهیم ببینیم چطور میتوانیم این توهم حرکت را به زیبایی و بدون نقص انجام دهیم تا گیرایی پیام بیشتر باشد و این توهم برای مخاطب باور پذیرتر باشد. نکات اصلی  ساخت استاپ موشن انیمیشن (stop-motion basic tips) را میتوان در شش مورد خلاصه کرد:

انتخاب کاراکتر یا سوژه مناسب : قسمت مهم در مورد استاپ موشن این است که تقریباً هر چیزی می تواند به یک شخصیت تبدیل شود. پس شما باید سعی کنید متناسب با داستانتان کاراکتر مناسب را انتخاب کنید.

نور مناسب : از مهم ترین نکات ساخت استاپ موشن نور مناسب است. توجه داشته باشید نوری که شما استفاده می کنید باید نور مصنوعی و ثابت باشد و حتما از تاثیر نور خورشید بر روی کار جلوگیری کنید.

دوربین : برای تولید استاپ موشن دوربین های مختلفی میتوان استفاده کرد حتی دوربین های موبایل میتوانند این کار را برای ما انجام بدهند. فقط کافیست نرم افزار مناسب را روی موبایل خود نصب کنیم و ساخت انیمیشن را شروع کنیم. نرم افزار های مختلفی هم برای موبایل وجود دارد که از بهترین آن ها میتوان به نرم افزار stop motion studio اشاره کرد.

تنظیمات دوربین : این نکته را هیچ وقت فراموش نکنید که در پروسه استاپ موشن تمامی تنظیمات دوربین از جمله وایت بالانس و ایزو و سرعت شاتر و حتی فوکوس و استابلایزر لنز همگی باید روی حالت تنظیم دستی یا manual باشد و همه آنها را باید از حالت خودکار یا auto بردارید.

سه پایه دوربین : هنگام شروع کار ، بهتر است دوربین خود را در موقعیت ثابت مانند سه پایه قرار دهید تا حرکت به صفر برسد. اطمینان حاصل کنید که صحنه و سوژه شما در فوکوس هستند. سه پایه مناسب از مهمترین ارکان استاپ موشن است که باید به آن اهمیت دهید و برای فیکس کردن دوربین وقت بگذارید.

نرم افزار ساخت استاپ موشن : تعداد زیادی نرم افزار وجود دارد که میتوان برای ساخت استاپ موشن از آنها استفاده کرد ولی نرم افزاری که ما پیشنهاد میکنیم و تقریبا در بسیاری از کارهای حرفه ای استاپ موشن استفاده می شود نرم افزار dragonframe است. این نرم افزار کاملا به شما امکان دسترسی به تنظیمات دوربین را میدهد و میتوانید به راحتی دوربین را از راه دور کنترل کنید. نرم افزاری که برای کار با موبایل پیشنهاد میکنیم نرم افزار stop motion studio هست که میتوانید آن را نصب و در هر جایی از آن استفاده کنید و یک انیمیشن استاپ موشن زیبا را خلق کنید.

کات اوت

پویانمایی کات‌اوت یا بریده‌جنبانی یا پویانمایی با بریدۀ مقوا یا Cutout Animation پرسوناژ با بریدۀ مقوا ساخته می‌شود و مفصل‌گذاری می‌شود و گاه به صورت تکه‌چسبانی یعنی با بریده‌های مواد دیگری مانند پارچه، نخ‌های مختلف، کاموا، کاغذهای گوناگون روزنامه یا عکس شکل می‌گیرد و زیر دوربین، کادر به کادر حرکت داده می‌شود و فیلمبرداری می‌شود. اولین فیلم‌های پویانماییِ شناخته‌ شدۀ جهان پویانمایی کات‌اوت (ساخته شده در آرژانتین توسط: کوئیرینو کریستیانی) بودند. این تکنیک به صورت کات اوت سایه‌ای  نیز اجرا می‌شود. با این ترتیب که اشکال لازم را از مقوای سیاه می‌سازند و از پشت به آن نور می‌تابانند. در این صورت بینده می‌تواند تصویر را به صورت سایه‌های بسیار مشخصی که حرکت می‌کنند، ببیند. یکی از مهم‌ترین مزایای استفاده از تکنیک بریده‌جنبانی، رابطۀ مستقیم و تنگاتنگ کارگردان با کار و در نتیجه تلفیق قوی احساسات عمیق کارگردان با کار می‌باشد. 

انیمیشن خمیری

انیمیش تک‌فریم یا انیمیشن خمیری Clay animation or claymation این تکنیک به نام تکنیک «ایستِ حرکتی» مشهور است که به آن «تک‌فریم» و «تک‌فریمی» نیز گفته می‌شود و معمولاً اجزای صحنه ساخته شده و قابل لمس می‌باشد. در این حالت، اجزای صحنه، شخصیت‌ها و هر آنچه که در آن نیاز به حرکت است، ریزبه‌ریز حرکت داده می‌شود، سپس تصویر آن گرفته شده و در نهایت تصاویر هستند که پشت‌سرهم نمایش داده می‌شوند. 

پیکسیلیشن

پیکسیلیشن یکی از تکنیک‌های استاپ موشن است که در آن پرسوناژ زنده، بازیگر نقش اصلی است و مقاطعی از حرکت پرسوناژ انتخاب شده و چند کادر عکسبرداری می‌شود. حاصل، حرکت منقطع بازیگر است که با سرعت‌های متفاوت و مناسب موضوع فیلم، حالتی تازه و بدیع را القا می‌کند. پیکسیلیشن انیمیشن به صورت فریم به فریم تصویربرداری می‌شود و دو ویژگی بارز و وجه تمایز آن با تکنیک‌های دیگر وجود موجودات زنده به عنوان سوژهٔ اصلی و همچنین اعجاز و جادو می‌باشد. در سال ۱۹۵۳ این تکنیک توسط نورمن مک لارن در فیلم کوتاه همسایه‌ها (یا همسایه ات را دوست بدار) به کار گرفته شد و کاراکترهای وی که انسان بودند در فیلم به پرواز درآمدند بسیار پیش از ورود پرده‌های سبز و سایر تکنیک‌های جلوه‌های ویژه به سینما و تلویزیون.این تکنیک را نورمن مک لارن به امیل کوهل و فیلم فانتاسماگوری ۱۹۰۸ نسبت داده است.